CarelBrendel.nl

Conferenties, islamcongressen, benefietavonden, islamkampen en — afgelopen zondag — de Nationale Bekeerlingendag. De afgelopen jaren is een soort islamitische ‘oecumene’ ontstaan, waarin diverse orthodoxe groeperingen steeds beter samenwerken. Deze op zending en bekering gerichte islam krijgt financiële en organisatorische steun vanuit Koeweit en de Moslimbroederschap, maar is geen zaak van de Moslimbroeders alleen. De door politici, sociologen en godsdienstwetenschappers voorspelde en gewenste Nederlandstalige islam krijgt steeds meer vorm. Maar het is niet de liberale beweging geworden, die de Amsterdamse PvdA-voorman Lodewijk Asscher voor ogen had toen hij in 2005 pleitte voor een ‘Hollandse islam’.

Mijn interesse voor de Moslimbroederschap ontstond in het voorjaar van 2009. Het door PvdA-politicus Ahmed Marcouch geleide stadsdeel Slotervaart verwelkomde de bouw van een nieuwe moskee in het stadsvernieuwingsproject Staalmanplein. De komst van deze moskee riep raads- en Kamervragen op. Het initiatief van de bouw ging namelijk uit van Yahia Bouyafa, voorzitter van de Federatie van Islamitische Organisaties in Nederland (FION) en Europe Trust Nederland, twee organisaties van de Moslimbroederschap. Het geld voor de bouw kwam in eerste instantie uit de Golfstaat Qatar.

Anderhalf jaar eerder had de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) een rapport uitgebracht over ‘neo-radicale’ bewegingen, die langs niet-gewelddadige weg proberen de positie van de islam te versterken. “Zij hebben hun oorsprong in de islamitische wereld, acteren vanuit een sterk religieuze agenda, nemen op diverse terreinen onverbloemd stelling tegen de waarden van de westerse rechtsstaat en wijzen integratie in deze samenlevingen af. Maar ze verkondigen in geen geval het gebruik van geweld om hun doelstellingen te verwezenlijken. Hun boodschap blijkt voor een belangrijk deel aan te sluiten bij het identiteitsvraagstuk dat nu actueel is onder groepen jonge moslims in Nederland en delen van West-Europa.”

Het AIVD-rapport ging vooral over de zeer orthodoxe salafisten, en minder over de pragmatische en meer tot politieke en maatschappelijke participatie geneigde Moslimbroeders. Sindsdien heb ik met enige regelmaat bericht over ontwikkelingen binnen deze beweging.

Allereerst was er de bevestiging, eerst door minister Guusje ter Horst van Binnenlandse Zaken, en later door de Volkskrant, dat de FION inderdaad deel uitmaakte van de Moslimbroederschap, in Europa georganiseerd in de Federation of Islamic Organisations (FIOE).

In de loop van 2010 en 2011 schreef ik over een opmerkelijke wisseling van de wacht binnen deze beweging. Een belangrijke rol bleek weggelegd voor Jacob van der Blom, oprichter van het Stichting OntdekIslam, een Nederlandstalig webforum dat zich op de gehele moslimgemeenschap richt, en sinds kort voorzitter van het Landelijk Platform Nieuwe Moslims (LPNM). De Rotterdammer trad toe tot het bestuur van FION en Europe Trust en berichtte op zijn Facebook-pagina over zijn ontmoetingen met gerenommeerde Moslimbroeders als Yusuf al-Qaradawi, de geestelijk leider van deze beweging.

Een nieuw gezicht was ook de jongerenimam Yassin Elforkani, die in 2010 het voorzitterschap van Europe Trust overnam van Bouyafa. De grondlegger van de Nederlandse Moslimbroeders raakte op een zijspoor. Bouyafa heeft de samenwerking met de nieuwkomers inmiddels verbroken. Zijn FION is uit de Europese organisatie gestapt. Elforkani en Europe Trust Nederland voltooiden vervolgens het moskeeproject in Slotervaart met financiële steun uit Koeweit. De nieuwe moskee in Amsterdam-Nieuw-West gaat inmiddels als de Blauwe Moskee door het leven.

De samenwerking met de Koeweiti duurt voort. Vanuit deze oliestaat kwam er steun voor islamkampen en bekeerlingendagen. Ook bezochten Van der Blom en Nourdeen Wildeman, bestuurslid van het LPNM, congressen voor Europese bekeerlingen in Koeweit. Nauwe samenwerking was er bovendien tussen het LPNM en de Native European Muslim Association (NEMA), een onderafdeling van bovengenoemde FIOE, die zich vooral met de dawa (uitnodiging tot het geloof, de islamitische variant van evangelisatie) bezighoudt.

Hulp dus van de Moslimbroeders maar geen alleenvertoningsrecht. Opvallend in de opkomende dawa-beweging is de groeiende samenwerking tussen verschillende stromingen en moskeeorganisaties. Islamcongressen en bekeerlingendagen richten zich op een breder moslimpubliek, en niet alleen op de directe volgelingen. De AIVD trekt in haar rapporten een duidelijke scheidslijn tussen salafisten en Moslimbroeders. In de Nederlandse praktijk wordt de grens tussen deze twee stromingen steeds poreuzer. Dat komt ook doordat de salafisten ‘rustiger’ zijn geworden, minder de confrontatie zoeken, en net als de Moslimbroeders de maatschappij ingaan. Dat leidde tot de omstreden deelname van de Haagse as-Soennah-moskee aan ‘burgerwachten’ tijdens de nieuwjaarsnacht. Maar ook tot een conferentie in de Eindhovense al-Fourqaan-moskee — voorheen in opspraak wegens jihadistische neigingen — over problemen met islamitische jongeren.

Opvallend is de samenwerking van salafisten. Moslimbroeders en anderen tijdens een tweetal landelijke benefiets, afgelopen najaar wegens de hongersnood in Somalië, en onlangs voor vluchtelingen uit Syrië. Via de livestream heb ik deze bijeenkomsten voor een deel gevolgd. Fascinerend was de combinatie van liefdadigheid en geloofsijver. Deze benefiets waren niet alleen gericht op het inzamelen van geld voor de hulpbehoevende broeders in verre landen, maar ook op de versterking van het geloof in de eigen gelederen. Want: “Op de dag des oordeels weegt Allah uw kleine bijdrage voor de broeders en zusters in Syrië mee als hij beslist of iemand naar de hel of het paradijs zal gaan.”

De twee inzamelingsacties werden voor een deel vanuit de Blauwe Moskee gevoerd. De nieuwe moskee is in sneltreinvaart uitgegroeid tot een van de centra van wat ik voor het gemak de ‘oecumenische dawa-beweging’ zal noemen. De omstreden salafistische prediker Khalid Yasin bracht er een bezoek, evenals de Egyptische sjeik Mahmoud al-Masri, die later vanwege radicale uitspraken voor tv-zenders een inreisverbod kreeg opgelegd door de Franse president Nicolas Sarkozy. Ook de salafistische predikers Remy Soekirman en Alkhattab traden dit jaar op in de Blauwe Moskee in Slotervaart. Het zijn niet bepaald de sprekers die je associeert met wat in 2008 bij tv-zender AT5 nog een ‘gematigde moskee’ heette.

Naar aanleiding van mijn blog over de komst van Yasin nodigden Van der Blom en Wildeman mij uit om de jaarlijkse Bekeerlingendag van OntdekIslam en LPNM bij te wonen. Dan zou ik met eigen ogen kunnen zien dat salafisten en Moslimbroeders in het echt minder eng zijn dan uit mijn artikelen wellicht naar voren zou komen. Overigens heb ik altijd benadrukt dat de nieuwe dawa-beweging in het Westen niet gewelddadig is. Ik heb vorig jaar twee debatten met GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi bijgewoond. In Jongerencentrum Argan gingen de medestanders van Van der Blom normaal in gesprek met Dibi; in de Balie dook een zeer agressieve knokploeg van Shariah4Belgium op, een extremistische splintergroepering, die zich de laatste maanden ook in ons land roert.

Terwijl de shariafreaks de provocatie en de confrontatie zoeken, roept de reguliere dawa-beweging haar aanhangers juist op om zich correct te gedragen als voorbeeldige moslims. De nadruk ligt op het versterken van de islamitische identiteit, het naleven van de leefregels van de sharia en het uitbouwen van de islamitische organisaties. De gleufhoeden van de AIVD melden elk jaar trouw dat van deze Moslimbroeders en salafisten geen directe dreiging uitgaat. Maar het streven om de islam leidend te laten zijn in het leven van moslims kan in de toekomst wel degelijk een bedreiging van de democratische rechtsorde vormen, schreef de AIVD vorig jaar nog in een rapport voor de Tweede Kamer.

Plaats van handeling van de vijfde Bekeerlingendag was de Omar el-Faroukmoskee in Utrecht-Overvecht. Sinds kort is Elforkani ook hier de imam. Hij heette me van harte welkom in zijn moskee. Als buitenstaander viel me uiteraard de scheiding der seksen op. De moskee heeft een aparte vrouweningang. Vrouwen vormden ongeveer 70 procent van de 1000 bezoekers, vertelde LPNM-vrijwilliger Noureddine Steenvoorden. Het leken er veel minder, maar dat kwam doordat een deel van hen de lezingen volgde via een scherm in een aparte zaal voor zusters, de meesten gehuld in de hijab, met daartussen een verdwaalde niqaab. De benedenverdieping was voor de mannelijke gelovigen, een groot deel van het balkon voor de vrouwen. Een kleiner deel van dat balkon fungeerde als ‘bestuurskamer’ — een mixed zone waar bestuursleden, gastsprekers, verslaggevers en familieleden elkaar konden ontmoeten.

Nee, haatpreken waren er niet. Wel stichtende toespraken, waarin de bekeerlingen bijvoorbeeld door de Deense imam Abdul Wahid Pedersen op hun huwelijkse rechten en plichten werden gewezen. En waarin bekeerling Ronald Kroon opriep om de sharia na te leven, maar daarin niet te overdrijven.

De belangrijkste spreker was de Canadees dr. Jamal Badawi, die geldt als een van de belangrijkste figuren van de Moslimbroederschap in Noord-Amerika. Badawi hield een opbouwende rede, waarin hij uitvoerig verkondigde dat moslims in vrede kunnen leven in een westerse christelijke en seculiere omgeving gezien de vele overeenkomsten in geloof, ethische waarden en levensvisie tussen moslims, christenen en joden. Helaas had ik geen tijd om Badawi na afloop te spreken en hem de vraag te stellen waarom deze bijna idyllische situatie van vrede en dialoog niet voorkomt in landen als Nigeria, Pakistan en Soedan. Tijdens zijn lezing zijn hij wel het volgende: “Er is verschil tussen de leer en de daden van mensen. De islam is perfect want Allah is perfect. De imperfectie zit in ons gedrag en in de verkeerde interpretatie van de islam.”

Vlak voor zijn lezing had ik een kort gesprek met de Canadees van Egyptische afkomst. “Het westerse concept van vrijheid is verenigbaar met de sharia,” beweert Badawi. Volgens hem wordt hij ten onrechte in de hoek van de Moslimbroederschap ingedeeld. Ook uit zijn lidmaatschap van de European Council for Fatwa and Research (ECFR), een door de FIOE in het leven geroepen adviesraad onder voorzitterschap van Qaradawi, mogen we dat niet concluderen. “Ik ben een onafhankelijk expert, die is gevraagd vanwege mijn kennis over het leven van moslims in het Westen.” Twee dagen na Badawi’s optreden publiceerde de Amerikaanse onderzoeksite IPT een artikel waarin nog eens op zijn ‘radicale verleden’ als Moslimbroeder werd gewezen.

Tussen de lezingen door spraken bekeerlingen de shahada, de islamitische geloofsgetuigenis uit. In totaal traden 15 bekeerlingen naar voren — 12 zusters en 3 broeders.

In de Nederlandse kranten kwam ik alleen een verslag in Trouw tegen. Uitgebreide verslagen stonden er ook op de Arabische website van Al-Jazeera en van het Kuweitse persbureau Kuna. Daar werd uiteraard de steun vanuit Koeweit uitgebreid beschreven, via Jamal al-Shatti van het Centre for Cross Cultural Dialogue, dat ook al betrokken was bij bovengenoemde trainingsprogramma’s voor Europese bekeerlingen.

Met evenementen als de Bekeerlingendag doet de lang voorspelde Nederlandse islam zich gelden in onze moskeeën. Ze is een stuk conservatiever dan de beleidsmakers voorspelden en hoopten. De achterban in Koeweit wordt hiervan beter de hoogte gehouden dan de Nederlandse nieuwsconsumenten.

Aanvulling: Op de website van OntdekIslam staat een uitgebreid verslag van de Bekeerlingendag.