CarelBrendel.nl

UPDATE: De “derde” Kristallnacht-herdenking van Facebook-groep Time to Stand Up for Israel is afgelast. We gaan van 17 naar 19 vragen.

Voor het negende achtereenvolgende jaar is er ophef rond de jaarlijkse herdenking van de Kristallnacht in Amsterdam. Waarom is er steeds gedoe? Hier het antwoord op 19 vragen rond deze herdenking.

1. Wat is de Kristallnacht?

De Kristallnacht (van 9 op 10 november 1938) was een door het de Duitse overheid georganiseerde en toegelaten pogrom, waarbij nazi-aanhangers tussen de 1.000 en 2.000 synagogen in brand staken en tussen de 7.500 winkels van Joodse eigenaren vernielden. Bij deze pogrom vielen 400 doden. Joseph Goebbels, de naziminister voor propaganda, was de aanstichter van deze moordpartij.

2. Wie herdenken op 9 november de Kristallnacht in Amsterdam?

Joodse kerkgenootschappen en organisaties waaronder het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), verenigd in het Centraal Joods Overleg (CJO), organiseren een bijeenkomst in de Portugese Synagoge aan het Mr. Visserplein. Voornaamste spreker is premier Mark Rutte.

Het Platform Stop Racisme en Uitsluiting (PSRU) herdenkt de Kristallnacht in de Uilenburgersjoel, een in mei heropende synagoge annex cultureel centrum. Sprekers zijn theologe Janneke Stegeman, Zwarte Piet-activist Jerry King Luther Afriyie, en Jaap Hamburger van Een Ander Joods Geluid.

De Facebookgroep Time to Stand up for Israel wilde bijeenkomen bij het Joodse verzetsmonument op het Waterlooplein. Aangekondigd als spreker waren nabestaanden van Joodse verzetsstrijders en/of overlevenden van de massamoord tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op 7 november besloot burgemeester Eberhard van der Laan deze herdenking te verplaatsen naar het Jonas Daniel Meijerplein, waarop de Facebookgroep het evenement annuleerde.

3. Welke jaarlijkse herdenking was er het eerst?

De PSRU-herdenking. De eerste voorloper hiervan dateert uit 1992, toen een kleine trotskistische jongerenorganisatie in Amsterdam de Kristallnacht herdacht. De stichting Nederland Bekent Kleur (NBK) nam dit initiatief over en organiseerde herdenkingen tussen 1993 en 1999, in 2001, en van 2008 tot en met 2010. Sinds 2011 gaat de NBK-herdenking verder onder de vlag van het PSRU. In 2000 ging de herdenking uit van de gemeente Amsterdam.

4. Wat is Nederland Bekent Kleur?

NBK werd opgericht in 1993 als antwoord op extreemrechts geweld in Duitsland en Nederland. Aanvankelijk was het een brede beweging, die duizenden mensen op de been bracht op manifestaties waar onder anderen vakbondsleidster Karin Adelmund en de politici Ruud Lubbers en Frits Bolkestein als sprekers optraden. Na enkele jaren raakte de beweging in (extreem) links politiek vaarwater.

De centrale figuur in NBK is de activist René Danen, die ook de leiding had in bewegingen als Keer Het Tij en Nederlands Sociaal Forum. Medeoprichter was de Nederlands-Marokkaanse activist Abdou Menebhi, later voorman van de Stedelijke Marokkaanse Raad (SMR) en het Euro-Mediterraan Centrum Migratie & Ontwikkeling (Emcemo).

Een vooraanstaande NBK-activist is Miriyam Aouragh, prominent lid van de Internationale Socialisten (IS), een internationale trotskistische beweging die zeer actief is in straatdemonstraties.

5. Welke organisaties zitten in het Platform Stop Racisme en Uitsluiting?

De leden komen voornamelijk uit de links-activistische hoek, veelal uit de directe omgeving van de IS. Het eerste jaarverslag noemde onder meer de IS, NBK, het Komitee Marokkanen in Nederland (KMAN), Emcemo, het Nederlands Palestina Komitee (NPK), het Landelijk Beraad Marokkanen (LBM), Doorbraak en Grenzeloos. Bekende namen uit het Comité van Aanbeveling zijn schrijfster Anja Meulenbelt, oud-minister Hedy d’Ancona, oud-GroenLinkser en LBM-oprichter Mohammed Rabbae, columnist Thomas von der Dunk en cabaretier Vincent Bijlo. Woordvoerder is de oud-journalist en kritische Israël-blogger Maarten-Jan Hijmans.

6. Sinds wanneer herdenkt het CJO de Kristallnacht?

De Joodse organisaties organiseerden aanvankelijk eens in de vijf jaar een herdenking in Amsterdam. De eerste daarvan vond plaats in 2003. In 2008 hield het CJO een tweede bijeenkomst. Sinds 2011 organiseert het CJO elk jaar een herdenking. Het besluit om voortaan jaarlijks te herdenken werd vooral ingegeven door ergernis in Joodse kringen over de NBK-bijeenkomsten.

7. Wat gebeurde er in 2000?

In 2000 nam de gemeente Amsterdam het initiatief voor een bredere herdenking bij de Dokwerker, waaraan onder meer NBK, het CIDI en het Nederlands Auschwitz Comité (NAC) deelnamen. Kennelijk tegen de afspraken in betrok SMR-voorzitter Menebhi de toestand in Israël in zijn toespraak, waarop NAC-voorman Jacques Grishaver hem van het podium haalde. Na dit incident ging NBK weer alleen verder.

8. Waarom organiseerde NBK geen herdenkingen van 2002 tot en met 2007?

De Kristallnachtherdenking van november 2001 stond in het teken van de opkomst van Pim Fortuyn. In de maanden daarna voerde NBK, samen met de IS, een agressieve campagne tegen Fortuyn. IS en NBK riepen op tot een landelijke demonstratie tegen Fortuyn met “Stop de Hollandse Haider” als een van de leuzen. Op een NBK/IS-oproep daarvoor stond een foto van Fortuyn met een driehoek op zijn voorhoofd. Na de moord op 6 mei 2002 kreeg NBK het verwijt dat het mede door deze affiche de haat tegen Fortuyn had aangewakkerd. Pas in 2008, met de opkomst van Geert Wilders, voelde NBK zich weer geroepen om de Kristallnacht te herdenken.

9. Waardoor is er zoveel ophef sinds 2008?

NBK kreeg vooral veel kritiek omdat het de Kristallnachtherdenking gebruikte voor politieke doeleinden. Alle toespraken in 2008 stonden bijvoorbeeld in het teken van Wilders, waardoor de herdenkers het verwijt kregen dat ze politiek bedreven over de rug van vermoorde Duitse Joden. In de jaren daarna ging het vaak over “islamofobie” en relatief weinig over het naoorlogse antisemitisme.

Steen des aanstoots vormde ook de prominente aanwezigheid van IS-leden en de nauwe samenwerking tussen NBK en IS. In maart 2004 organiseerde IS, samen met de antisemitische Arabisch-Europese Liga (AEL), Emcemo en het KMAN een herdenking op de Dam van de door Israël geliquideerde sjeik Ahmed Yassin, oprichter van de zeer antisemitische terreurbeweging Hamas. Onder de sprekers waren de bij NBK betrokken Aouragh en Menebhi. Volgens critici geeft het geen pas om de ene keer een antisemitische terrorist te herdenken, en de andere keer door antisemieten vermoorde Joden.

10. Maar die herdenking van Yassin was toch geen herdenking?

Volgens alle verslagen uit 2004 was het wel degelijk een herdenking van Ahmed Yassin. Het links-anarchistische blad De Fabel van de Illegaal schreef bijvoorbeeld over de herdenking door IS en AEL van de “religieuze fascist” Yassin. Pas jaren later gingen de betrokkenen opeens vertellen dat het geen herdenking van Yassin was geweest.

11. Maar dat was in 2004. Kun je dat het Platform nog in 2016 nadragen?

NBK duldde de Yassin-herdenkers al in 2008 in zijn gelederen. IS, Emcemo en KMAN zijn lid van het Platform. Zou het PSRU ook organisaties en personen toelaten die in 2004 betrokken zouden zijn geweest bij een herdenking van nazi-leider Rudolf Hess?

11. Wat kun je het Platform nog meer verwijten?

In de eerste jaren na 2011, toen het PSRU de organisatie overnam van NBK, hadden de herdenkingen een minder uitgesproken politiek karakter en kreeg de Kristallnacht zelf meer aandacht. In november 2015 evenwel besloot het PSRU echter om het optreden van Israël centraal te stellen. Dankzij een subsidie van Stichting Democratie en Media kwam het controversiële Arabische Knesset-lid Haneen Zoabi naar Nederland. Zoabi was in 2010 deelneemster aan de eerste Hamas-vloot richting Gaza. Opvallend was verder dat de notoire antisemitische rapper Appa in maart 2015 mocht spreken op een “antiracistische” manifestatie waar PSRU-organisaties volop bij betrokken waren. Veel Joden vragen zich af waarom Israël zo nodig aan de orde moet komen bij een herdenking van vermoorde Joden. De nauwe samenwerking met Hamas-sympathisanten en figuren als Appa doet helemaal de deur dicht.

13. Is de PSRU-bijeenkomst een “alternatieve” herdenking?

Nee, dat is onzin. Er bestaat geen officiële herdenking van de Kristallnacht. Het etiket “alternatief” is bedacht door tegenstanders van het Platform.

14. Waarom was er nu opeens sprake van een derde herdenking?

In het verleden waren er al stille protesten tijdens NBK-herdenkingen. De zelfbenoemde “Joods-Christelijke” evangelische pastor Ben Kok, die eindtijdverwachtingen koppelt aan het bestaan van Israël, droeg enkele keren een Israëlische vlag, soms bijgestaan door niet-religieuze tegenstanders van de NBK-IS-herdenkingen.

Het protest laaide op in 2015 toen tegenstanders van Zoabi’s aanwezigheid zich in de Platform-herdenking mengden. Dit jaar hadden deze Israël-sympathisanten vroegtijdig een claim gelegd op het Joodse verzetsmonument op het Waterlooplein. Door de aanmelding van deze herdenking was het Platform genoodzaakt een andere herdenkingsplek te zoeken.

15. Waardoor herdenken de “vrienden van Hamas” de Kristallnacht in een synagoge?

Door onoplettendheid van het bestuur van de Stichting Uilenburgersjoel. Deze oude synagoge, gelegen in een tussen 1940 en 1945 zwaar getroffen Joodse volksbuurt, werd na een langdurige restauratie in mei heropend door Van der Laan. Het gebouw wordt gebruikt voor Joodse religieuze en culturele manifestaties, maar ook verhuurd aan derden, bijvoorbeeld voor televisie-opnamen.

Stichtingsvoorzitter Maurits Jan Vink heeft de afgelopen jaren onder een steen gelegen en had kennelijk niet in de gaten wie hij in huis haalde. De wakker geschrokken Vink wilde vervolgens de herdenking alsnog afzeggen, maar hij moet hem onder dreiging van een kort geding toch door laten gaan.

16. Tegenstanders zouden dreigen met verstoring van de Platform-herdenking. Moet Van der Laan ingrijpen en de bijeenkomst verbieden?

Natuurlijk niet. Het laatste wat Van der Laan moet doen is zwichten voor (mogelijke) dreiging met geweld. Ook de politieke onderwereld van PSRU, IS en NBK heeft het recht om ongestoord haar stuitende bijeenkomsten te organiseren.

17. Waarom verplaatste Van der Laan de derde herdenking naar het Jonas Daniel Meijerplein?

In een brief aan Time to Stand up for Israel noemt hij de zorgen over de waardigheid van het Joodse verzetsmonument als voornaamste argument. Van der Laan neemt het de groepsleden kwalijk dat mede door hun oproepen de vorige Platform-herdenking – met het omstreden Knesset-lid Zoabi – werd verstoord. Daarnaast vermoedt hij dat de claim op het verzetsmonument (de Facebook-groep had de plek op drie dagen gereserveerd tussen 12 en 21 uur) alleen bedoeld was om het Platform dwars te zitten. Tenslotte is hij bezorgd voor wanordelijkheden doordat twee groepen aanspraak maken op de herdenkingsplaats. Hoewel dit laatste niet de hoofdreden was voor zijn aanwijzing, wekt Van der Laan toch de indruk in dit geval wel te wijken voor een eventuele geweldsdreiging.

18. Waarom bedacht Van der Laan dit pas twee dagen van tevoren?

Een goede vraag waarop alleen Van der Laan het antwoord weet. Alle argumenten voor de verplaatsing waren al bekend toen de Facebookgroep op 10 november 2015 – de dag na de Platform-bijeenkomst met Zoabi – de “derde herdenking” aanmeldde bij de gemeente Amsterdam. Van der Laan heeft bijna een jaar gewacht voor hij met de indieners een gesprek voerde, maar ondertussen moest het Platform wel weg van het Waterlooplein. Wellicht vond Van der Laan dat eigenlijk wel prima gezien de wijdverbreide ergernis over de kaping van de Jodenvervolging door extreemlinkse groepen. Vervolgens heeft Van der Laan niet voorzien dat het Platform zou neerstrijken in de Uilenburgersjoel en daarmee voor blijvende ophef ging zorgen.

19. Komt het nog goed?

Het zou mooi zijn als het Platform eindelijk zou beseffen dat het met deze herdenkingen veel mensen op hun hart trapt. Er zijn zoveel andere gelegenheden en dagen in het jaar, waarop de deelnemende organisaties alle aandacht kunnen geven aan racisme en/of de toestand in Palestina. Gezien de heersende obsessie met Joden en Israël blijft dit een vrome wens van mijn kant. René Danen, Anja Meulenbelt en de Internationale Socialisten zullen hun speeltje nooit meer afstaan.