Exit fail van veel te gretige NOS

Door Carel Brendel, 3 maart 2011

MingelenOf de gedoogcoalitie van VVD, CDA en PVV 37 zetels haalt, toch nog doorstoot naar 38 zetels, of eerder nog zakt naar 36 zetels bij de Eerste Kamerverkiezingen weten we pas op 23 mei. De uitslag hangt af van de precieze zetelverdeling in de twaalf Provinciale Staten, van allerlei onderlinge afspraken tussen fracties, en zelfs van de opstelling van regionale clubs als de Friese Nationale Partij.

Wat we inmiddels wel weten is dat de NOS er behoorlijk naast zat met haar interpretatie van de exit poll. Kort na de sluiting van de stembus kwam de publieke omroep met een voorlopige prognose. Volgens bureau Synovate bleven de coalitiepartners op 35 zetels steken. Zelfs met de gedoogsteun van de SGP zou er geen werkbare meerderheid voor Mark Rutte in het verschiet liggen. Belgische toestanden!

Duider Ferry Mingelen hield een slagje onder de arm, maar dat slagje verdween bij de eerste de beste reacties van de oppositie. Met grooeiende gretigheid gingen zowel de diverse interviewers als de ondervraagde tegenstanders van het gedoogkabinet er van uit dat de exit poll gelijk stond aan de definitieve uitslag. Alexander Pechtold, een van de grote winnaars van gisteren, maakte veel misbaar omdat VVD en CDA nog geen trek hadden in een debat. De uitslag was immers nog te onzeker. Op dat moment waren er nog geen half miljoen stemmen geteld.

Kort daarvoor was Job Cohen nog ontzettend blij met de uitslag. Die was ‘niet slecht voor de PvdA’ en ‘voor het land geweldig’. Overigens stond zijn partij op dat moment in de eerste echte resultaten al op verlies; een klein beetje vergeleken met de matig verlopen Statenverkiezingen van 2007, maar veel meer sinds de Kamerverkiezingen van 2010. De ‘geweldige uitslag’ verkruimelde naarmate er meer stemmen werden geteld. Aan het einde van de lange nacht was de PvdA 2,6 procent kwijtgeraakt vergeleken met de landelijke stembusgang van juni 2010. Niet de linkse lente brak door, maar de politieke patstelling tussen links en rechts bleef gehandhaafd. Geen feest met polonaise hollandaise dus voor Cohen. Hem wacht eerder een polonaise naar de uitgang wanneer de werkelijke uitslag doordringt tot de partijstrategen.


Het is niet de eerste keer dat een exit poll er flink naast zit. In 2006 begon RTL Nieuws de verkiezingsavond met een voorspelling, waarin de SP vier zetels en de PvdA twee zetels te veel kregen toebedeeld. Aan het slot van de avond overtroffen CDA en VVD de prognose met respectievelijk drie en twee zetels. Ook toen bleven interviewers hardnekkig vragen stellen op grond van de onjuiste exit poll, en negeerden ze uren lang de binnendruppelende echte cijfers.

Het maken van een betrouwbare exit poll is lastiger dan het lijkt. Je vraagt alle kiezers op een geselecteerd aantal stembureaus wat ze kort daarvoor hebben gestemd. Daarmee is een exit poll in principe betrouwbaarder dan een opiniepeiling. Het probleem is echter dat je nooit voor honderd procent weet of de gekozen stemlokalen representatief zijn voor het hele land. Zoiets maakt weinig uit bij een referendum met alleen de antwoorden ‘ja’ en ’nee’ of bij een presidentsverkiezing tussen twee of drie kandidaten. Het wordt veel ingewikkelder in de Nederlandse situatie met tien politieke partijen. Dan kunnen geringe afwijkingen en marges snel leiden tot behoorlijke zetelverschillen.

De fout ligt dan ook niet bij de opiniepeilers. Zij leveren niet meer dan een voorlopige prognose, waaruit de trend van de avond kan worden afgeleid. Het gaat echter verkeerd als de programmamakers geen lering trekken uit vroegere fouten en – wellicht uit gretigheid over de gewenste rechtse nederlaag – alle voorbehoud laten vallen. Het gaat helemaal mis als onnadenkende politici zich laten meeslepen in deze gretigheid.

PS: Van deze tweet, verstuurd rond 21.00 uur, heb ik gisteravond veel lol gehad.